کتاب صنایع دستی کهن ایران
مقاله زیر بخشی از کتاب صنایع دستی کهن ایران است که در سایت کاردستی سرا بررسی میکنیم . سعی میکنیم در هر مقاله به بخش های مختلف کتاب صنایع دستی کهن ایران می پردازیم.
کتاب صنایع دستی کهن ایران اثر هانس ای .وولف آلمانی که دکتر سیروس ابراهیم زاده در سال تهران ۱۳۸۴ آن را ترجمه کرد.
فرهنگ اسلامی- ایرانی این مرز و بوم پیشینه‌ای کهن دارد که برخی از زیبا‌ترین جلوه‌های آن را می‌توان در هنرهای ظریف ای چون خاتم کاری ،قلمزنی ،سفالگری ،منبت کاری ،سوزن زنی،قالی بافی ،قلاب دوزی و جز آن مشاهده کرد از میان کتاب‌های مفید و ارزشمندی که درباره این صنایع سنتی و دیرپا نوشته شده است ،اثر پروفسور هانس وولف آلمانی ،که خود سالیانی دراز در خدمت به این هنرها در ایران به سر برد و در سالهای نخست قرن شمسی کنونی از پایه‌گذاران موسسات آموزشی مختلف -از جمله هنرستان صنعتی شیراز- بود ،از مقامی ویژه برخوردار است .
ترجمه این کتاب را موسسه انتشارات فرانکلین سابق درسال ۱۳۴۷ به آقای دکتر سیروس ابراهیم زاده سپرد، و بعد کار چاپ و انتشار آن به عهده ی تعویق افتاد .شرکت انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی خوش وقت است که اکنون می‌تواند، در راستای در راستای هدف ها و خدمات فرهنگی خود ،متنی ویراسته از این اثر ارجمند را، همراه با کتاب شناسی و واژه نامه فارسی -انگلیسی و انگلیسی- فارسی تقدیم خوانندگان صاحب‌نظر و علاقه مند کند در اینجا لازم می دانیم از آقای هرمز وحید که ذوق و سلیقه و مراقبت فراوان در چاپ این کتاب بهکار برده‌اند آقای عبدالله ارگانی که ویرایش و تنظیم واژه نامه ها را با نهایت دقت بر عهده داشتند و نیز از کلیه همکاران عزیزی که مدیون تلاش های همیشگی آنها در انتشار آثار ارزنده هستیم ،صمیمانه سپاسگزاری کنیم ؛
از خدا جوییم توفیق عمل.
صنایع فلزی فلزکاری در ایران باستان
برای بازدید از طرح های فلزی در کاردستی سرا به قسمت صنایع فلزی مراجعه کنید.
شواهد و مدارک باستان شناسی این نکته رو تأیید می‌کند که شمال و مرکز ایران جزو قدیمی ترین مراکز صنایع فلز کاری جهان بوده است آشکار است که بشر تنها در سرزمینی می‌توانست به سودمندی فلز پی ببرد که در آن فلزات و کانیهای آنها وجود داشته باشد .ایران از لحاظ طبیعی دارای ذخایر بزرگ از کانیها است .مردم تمدن های نخستین دره ی رودخانه های بزرگ در مصر، بابل، هند و جیحون با تمام پیشرفت هایی که داشته اند نتوانستند اولین فلز کاران جهان باشند .
حفاری های اخیر نشان داده است که فعالیت‌های فلزکاری در تمدن های کشورهای پیش‌گفته نسبتاً دیر شروع شده است .
رشته کوه هایی که از توروس در ترکیه تا کرانه های جنوبی دریای مازندران کشیده می شود سرشار از انواع کانی ها و سوخت بود و دانش فلزکاری از آنجا به مراکز دیگر در آسیا ،آفریقا و اروپا گسترش یافت حفاری هایی که توسط براون در شمال غربی ایران ،گیرشمن در تپه گیان در باختر و سیلک در مرکز ایران صورت گرفت ،همچنین اکتشافاتی که اشمیت در تپه حصار در شمال خاوری ایران و هرتسفلد تل باکون در جنوب ایران به عمل آورده‌اند همه به این نتیجه منجر شده است که دره ها در پایان عصر نوسنگی(( پس از یک دوره پرآب خرمی روبه خشکی گذراندند و مردم در دشتها جا ی گرفتند ))گیرشمن ،این دوره را هزاره پنجم پیش از مسیح می‌داند.
کهنه ترین نقطه مسکونی که در این دشت تشخیص داده شده است در سیلک نزدیک کاشان ،واقع در جنوب تهران است .آثار اولین استقرار آدمی در این تپه درست در بالای خاک بکر و دست نخورده پایین یک گریوه ی مصنوعی پیدا شده است .(تصویر1)
اشیای مربوط به این تمدن مادی عبارت بودند از کوزه های سیاه دود زده که بدون کمک چرخ و با دست ساخته شده‌اند .گل پخته و دوکهای سنگی بافندگی نمایانگر آغاز صنعت پارچه بافی در این ناحیه است. ابزار ها همه از سنگ هستند از جمله کار تیغه های داس و تبر و و مغار هایی از سنگ چخماق.
اما ابزار فلزی کم کم در اواخر هزاره پنجم پدید می آیند.
“این ابزار ها همیشه از مس چکش خورده درست می شد آدمی تازه به این خواص فلزات راه یافته بود و می دانست که مس نرم و چکش خوار است ولی هنوز از هنر ریخته گری آگاه نبود تمدن این دوره متعلق به واپسین سالهای عصر نوسنگی است “
هرتسفولد، اشمیت ، کنتنو، گیرشمن و براون تمدن مادی مشابه آن را در نیم دایره ی وسیعی که پیرامون کویر مرکزی ایران کشیده شده است یافتند کهن ترین لایه ی این فرهنگ متعلق به دوره گذر از عصر سنگ به فلز است .
نبودن آثار کوره های گداز فلز دوره پیش از تاریخ ،نمایانگر این معنی است که بشر برای اولین ابزار فلزی خود مس طبیعی را با(( چکش زدن )) به شکل های مورد نظر در می آورده است .
در واقع مس طبیعی در نزدیکی انارک که فقط ۲۲۵ کیلومتر با سیلک فاصله دارد تا امروز هم موجود است آقای م.ماتسک که در سالهای میان ۱۹۳۶ و 1940 روش قدیمی استخراج و گداز فلزات را در انارک تجدید سازمان داده و به شکل نوین در آورده است گزارش می دهد که قسمت اعظم تولید انارک فعلا از مس طبیعی است.
موسسه مطالعات ماقبل تاریخ دانشگاه وین در حال حاضر سرگرم پژوهشی درباره ارتباط میان کانسارهای فلزات در آن ناحیه و ابزار مس حفاری شده باشد این رو این پژوهش با تجزیه طیف نگاری انجام می‌شود.در اوایل هزاره چهارم پیش از مسیح ،مس مصرف عمومی یافت و برای ساختن پیکان، درفش، سنجاق جامه و جواهرات آن را چکش کاری می‌کردند (تصویر2).ولی در نیمه دوم هزاره مزبور تغییر قابل ملاحظه‌ای در تکنولوژی فلزات پدید آمد که همراه با تغییراتی بود که در سایر فرهنگ های مادی رویداد .در این دوره مس را با گداختن آن از کانی جدا کرده و به اشکال مختلف میریختند.
ذخایر کانی مس اغلب در عهد باستان مشاهده شده است .استرابو متذکر می شود که کرمان از لحاظ سنگ مس بسیار غنی است .
سرآول اشتاین آثاری از یک تمدن مس گذار سومری و سندی را در بلوچستان کشف کرد.پیگوت به وضوح نشان می دهد که در خلال سالهای هزاره ی دوم، مس کولی (kulli)و امری نال(Amri Nal) که در بلوچستان (پاکستان )پیدا شد از یک طرف ارتباط نزدیکی با ایران و سوی دیگر با هرآپا (Harappa)در درۀ سند دارد.